Geen rechtsonzekerheid maar partnership met huishoudens en ondernemers

Enkel dan bereik je beoogde resultaat in klimaatuitdaging

Rechtsonzekerheid dooft initiatief uit. Daarom waarschuwt Embuild Vlaanderen voor de provinciale beleidsplannen ruimte die recentelijk gelanceerd werden. Die staan bol van de beperkingen zonder rekening te houden met maatschappelijke draagkracht en uitdagingen van haar inwoners. Haalbaarheid en betaalbaarheid lijken van geen tel te zijn. Meer nog, volgens de bouwfederatie zijn op het terrein de provinciale plannen nefast voor de klimaatuitdaging. Want die uitdaging dienen overheid en burgers samen aan te pakken. Maar het zaaien van onrust en onzekerheid zullen de investeringen van particulieren en ondernemers fnuiken. Wie zal haar of zijn woning, onderneming of perceel verbeteren en klimaatbestendig maken, als die op termijn wordt bedreigd door overheidsplannen? 

Daarom vraagt Embuild Vlaanderen om de plannen drastisch te hertekenen en de troeven van de huidige infrastructuur en bebouwing niet te negeren maar te valoriseren. Zo lees je in een paper van het Departement Omgeving dat "Gebouwen relatief snel van gebruiker kunnen veranderen, maar grote structuren zoals ecosystemen of het nederzettingenpatroon veranderen over een lange tijd nauwelijks". Als bron wordt het schema 'Polsslag van de verandering' van Urhahn Urban Design (2020) aangehaald. Kortom, onze omgeving werd door de jaren heen gevormd en kan je niet zomaar overboord gooien. Maar met de rechtsonzekerheid die vervat zit in de provinciale plannen, is dat net hetgeen waarop wordt aangestuurd.

De middenweg: inzetten op kwaliteitsvolle verkerning en verduurzaming van bestaande ruimte

Kwaliteitsvolle verkerning is een must en de biodiversiteit binnen en buiten de open ruimte dient te worden verbeterd. Dat staat buiten kijf. Maar plannen smeden, wars van de noden van lokale gemeenschappen, van brede maatschappelijke uitdagingen, van betaalbaarheid, van de atypische kenmerken van een kleine drukbevolkte regio en van eigendomsrechten, is een brug te ver. Daarom vestigt Embuild Vlaanderen de aandacht op het belang van de middenweg waarbij de troeven van het bestaande nederzettingspatroon – als basis van het wonen, werken en leven van de bevolking – worden gevaloriseerd. Daarbij staat een multidisciplinaire aanpak voorop. Planologen, architecten, landschapsarchitecten, economen, ingenieurs, mobiliteitsexperts gezondheidsexperts, bouwsector enz. dienen evenwichtig samen te werken om beleidsmakers te voorzien van alle instrumenten om de (budgettaire) knopen door te hakken. Zij hebben immers niet de luxe om te vertrekken van een wit blad. Zo worden heel wat stedelijke centra gekenmerkt door ruimtelijke verrommeling en de bewoners hebben heel wat bekommernissen zoals steeds hogere woonprijzen, de nood aan groen, waterbeheer, duurzame energieproductie enz. De druk op die kernen zomaar verhogen, maken die uitdagingen nog groter.

Bovendien is een drastische ommezwaai in, en het compleet herstructureren van de bestaande ruimtelijke ordening niet alleen onbetaalbaar voor de overheid, maar leidt dat vooral tot de ontwaarding van het eigendom van heel wat huishoudens, die dat bovendien als pensioenpijler beschouwen. Meer nog, hun engagement, betrokkenheid en financiële draagkracht krijgen een aanzienlijke knauw om mee te (kunnen) werken aan de klimaattransitie.  

"Een partnership met particulieren en ondernemers om de eigen leefomgeving te verduurzamen, zal op meer bijval kunnen rekenen dan provinciale plannen vol beperkingen en rechtsonzekerheid. Daarom zet Embuild Vlaanderen zijn schouders onder het groenblauwpeil om private en openbare ruimte klimaatbestendig te maken", zegt Marc Dillen.

Stedenbouwkundige experts wijzen in een artikel* op de ruimtelijke karakteristieken van Vlaanderen en de kansen & knelpunten die erin vervat zitten. Zo is er verspreide stedelijkheid, maar die laat ecologische rijkdom toe. Voorts maken verspreide woningen meer lokale hernieuwbare energieproductie mogelijk. Denk maar aan het areaal aan daken voor pv-panelen. Intussen blijkt uit buitenlandse ervaringen dat het gebruik van een elektrische wagen gemakkelijker is en het laadcomfort groter is bij huishoudens met een individuele woning. Ook in ons land werden de hinderpalen om te laden aan appartementsgebouwen onlangs onder de aandacht gebracht. Daarnaast maken geothermische boringen opgang en zijn die wijdverspreid over de hele regio (bron Rura 2021). Ook de korte keten economie krijgt heel wat kansen. Dat heeft ook het laatste ruimterapport van de Vlaamse overheid bevestigd: huishoudens buiten de steden doen veel frequenter beroep op producten zoals groenten en fruit afkomstig uit de nabije omgeving.

Voorts heeft de Vlaamse overheid een verkennende studie gemaakt: 'Verspreide bebouwing verduurzamen, hoe doe je dat?' Daarin vind je een resem recepten om tuinen te versterken en te doen aansluiten bij bestaande groene en blauwe accenten in het omliggende landschap. Daarbij gaat het onder meer om het vervangen van schuttingen door levende hagen, tips voor exensief beheer zoals bepaalde delen minder en aangepast maaien, inheemse en klimaatbestendige vegetatie, ontharding, lokaal vasthouden van water enz.

Kanttekening bij eenzijdige plannen

Daarnaast heeft Embuild Vlaanderen in een eerdere blog gewezen op de neveneffecten van een planmatige aanpak eenzijdig gericht op ruimtelijke beperkingen. Zo staat het belang van meer verdichting buiten kijf, maar experts wijzen erop dat enkel compacte stedelijkheid geen wonderrecept is en dat er bovendien heel wat ingrepen aan te pas komen om er een kwaliteitsvolle woonomgeving te bekomen. Meer nog, louter op verdichting gerichte planningssystemen leiden tot prijsschokken en tot verdere verspreide bebouwing elders.*

"Volgens Embuild Vlaanderen is het hoog tijd voor meer stadsvernieuwingsfondsen en PPS-formules om een actieve bouwshift te lanceren als positief tegengewicht voor de huidige, verlammende aanpak."

*Bron: 'Ontwerpend onderzoek voorbij de tegenstellingen' (van drs. Arch. Maarten Gheysen; dr. Arch. Erik Van Daele, prof. dr. Kris Scheerlinck van de faculteit architectuur KU Leuven).