De bouw, cruciale hefboom in klimaatuitdaging

Niet op lange baan schuiven maar horizon op 2024

De recente klimaatmarsen in ons land hebben geleid tot een sense of urgency om doortastend beleid te voeren. Het aanpakken van het gebouwenpark en van mobiliteit zijn doorslaggevend. Maar dan doet de volgende Vlaamse regering er goed een eenduidig, coherent en resultaatsgericht beleid op te zetten met een precieze deadline voor ogen: 2024 als einde van de regeerperiode. Sleutel tot snelle resultaten is het motiveren van alle groepen - generatie-overschrijdend - in onze samenleving. Stimulansen en concrete, positieve voordelen zijn essentieel om iedereen op de kar te krijgen. Zo kan de denkpiste om energetische investeringen vrij te stellen van successierechten de oudere generatie overhalen om de broodnodige woningrenovatie aan te vatten. Er wachten immers 2,65 miljoen woningen op ingrepen richting energie-efficiëntie.

Hoger renovatieritme en meer vervangende nieuwbouw

Miljoenen gebouwen in Vlaanderen wachten op een grondige energetische renovatie. Maar de laatste jaren gaan renovaties zelfs in dalende lijn. Om de ecologische voetafdruk van het gebouwenpark drastisch te verbeteren, dient die trend dringend gekeerd te worden en dienen kopers en eigenaars en masse aangemoedigd te worden hun woning energiezuinig te maken. Belangrijk knelpunt zijn de oudere eigenaars die vaak minder geneigd zijn nog hun woning energetisch aan te pakken. De Vlaamse Confederatie Bouw stuurt al langer aan op een vrijstelling van successierechten van energetische investeringen. Zo kunnen de oudere eigenaars niet alleen in meer comfort leven, maar vermijden zij - veel later - ook hogere successierechten voor hun kinderen en erfgenamen. Dit omdat een renovatie de waarde van de woning doet stijgen.

Daarnaast loont het soms niet meer de moeite om een woning te renoveren. Dan dringt vervangende nieuwbouw zich op. In bepaalde steden zoals Antwerpen, Brugge, Gent, Hasselt, Kortrijk, Leuven enz. kan dit tegen een verlaagd btw-tarief van 6 %. Elders geldt evenwel 21 % btw. Om vernieuwbouw en bijgevolg de reductie van de ecologische voetafdruk verder te stimuleren, doen we er goed aan het verlaagde btw-tarief voor sloop en heropbouw algemeen in te voeren.

Trends zoals slimme gebouwen en lokale energienetten

Nieuwbouw is de laatste vijf jaar een belangrijke driver voor hernieuwbare energie in Vlaanderen. Daarbij gaat het vooral om PV-panelen en zonneboilers maar ook geothermische warmtepompen maken opgang. Ook bestaande woningen worden steeds meer uitgerust met bijv. PV-panelen. De huidige uitdaging zit hem in het geleidelijk bevoorraden van het net. Slimme gebouwen met een slimme, digitale meter en een batterij om te gaan bufferen bij meer productie van hernieuwbare energie dan op dat moment nodig, dienen daarom beloond te worden. Ook de opmars van de elektrische wagens is een belangrijk onderdeel aangezien die niet alleen kunnen fungeren als batterij voor zonne-energie maar zelfs als energiebron om een woning op te laden.

Eind vorig jaar werd bovendien een Europese richtlijn van kracht om lokale energienetwerken te gaan aanmoedigen. Dit is een volgende stap in het uitwisselen van geproduceerde hernieuwbare energie op bijv. wijk- en buurtniveau. Om het onderste uit de kan te halen, kunnen zulke slimme micronetwerken opgezet worden, maar vandaag lijkt de gemeentewet dat nog in de weg staan. Die regelgeving houdt immers een sleutelpositie in van de energiebevoorrading op gemeentelijk niveau terwijl nieuwe mogelijkheden nieuwe organisatorische structuren vergen. De nieuwe generatie van krachtigere batterijen voor stockage van overtollige energie en de verdere opkomst van elektrische voertuigen zullen de opkomst van netwerken op buurtniveau versnellen. Verre toekomstmuziek hoeft dit niet te zijn aangezien binnen tien jaar elektrische voertuigen de hoofdtoon zullen voeren en de laatste benzinewagens van de band zullen rollen. Dat heeft de Vlaamse regering al eerder beslist.

Coherente beleidsacties voor de komende vijf jaar

Een resem aan bevoegdheden hebben een belangrijke impact op de klimaataanpak in onze regio. Naast het energie- en mobiliteitsbeleid, speelt ook het ruimtelijk beleid een cruciale rol. De concrete beleidsdaden dienen evenwel elkaar te versterken om snel - tegen het einde van de volgende regeerperiode - de klimaatuitdaging aan te pakken. Experts hebben onlangs immers beklemtoond dat de volgende jaren cruciaal zijn om de gevolgen van klimaatopwarming enigszins beheersbaar te houden.

Naast evidente maatregelen zoals het vergroenen van het wagenpark en het volop inzetten op collectieve vervoersystemen en fietsnetwerken tussen steden, dienen we daarom het ruimtelijk en energiebeleid te stroomlijnen. Vandaag stuurt de Vlaamse regering aan op langetermijndoelstellingen die een ommezwaai lijken in te houden voor het wonen in Vlaanderen. De klimaatuitdaging kan evenwel niet wachten op een eventuele omwenteling in ruimtelijke ordening binnen een halve of een hele eeuw.

Twee jaar na het lanceren van het beleidsplan ruimte Vlaanderen (BRV) is het onduidelijk - niet het minst voor particulieren en gezinnen - welke concrete beleidsacties de Vlaamse regering voor ogen heeft. Wel wordt standvastig de timing van 2040 naar voren geschoven. Maar een beter klimaat of een betere mobiliteit zonder files is de komende jaren niet gebaat bij dit BRV aangezien er geen resultaten te verwachten zijn binnen de vijf jaar. Meer nog, zelfs op lange termijn is een complete ommezwaai in ruimtelijke ordening in Vlaanderen hoogst onzeker. Wel is zeker dat leefbaarheid in kernen en steden prioriteit nummer één is om er meer gezinnen aan te trekken en te houden. De demografische groei in onze regio maakt dit hoogdringend.

Intussen doet de Vlaamse regering er goed aan de communicatie over dit beleidsplan zich toe te eigenen en de nodige duidelijkheid te brengen over het beoogde traject. Want momenteel remt de onzekerheid op het terrein energiebesparende renovaties af. Het ontmoedigen van energetische renovaties in een steeds complexere context voor kandidaat-verbouwers is net hetgeen de klimaatuitdaging kan missen als kiespijn.